9 Φεβρουαρίου, 2015
Tου Παντελή Μ. Νίγδελη*
Ένα από τα γνωστότερα σωζόμενα τουρκικά μνημεία της Κεντρικής Μακεδονίας είναι το μαυσωλείο του Γαζή Εβρενός που βρίσκεται στην είσοδο της πόλης των Γιαννιτσών. Λόγω της επιβλητικότητάς του αλλά και της σύνδεσής του με την ιστορική οικογένεια των Εβρενός, η οποία έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στην εδραίωση της οθωμανικής κυριαρχίας στη Μακεδονία κατά τον 14ο και 15ο αιώνα(1), το μνημείο προσείλκυσε το ενδιαφέρον των περιηγητών που επισκέφθηκαν την πόλη κατά καιρούς(2). Άλλωστε, ο ιερός χαρακτήρας και πιθανόν αυτή η ίδια η ίδρυση των Γιαννιτσών οφειλόταν στον Εβρενός(3).
Η αναλυτικότερη περιγραφή του σημαντικού αυτού μνημείου προέρχεται από τον Τούρκο περιηγητή του 17ου αι. Εβλιγιά Τσελεμπή, ο οποίος στο 8ο βιβλίο του Seyahatname του («Ταξιδιωτικού») αναφέρει ως εξής τα όσα είδε στο Μαυσωλείο κατά την επίσκεψή του στα Γιαννιτσά το 1668: «Αλλά αυτό το Γενιτζέ του Βαρδάρη είναι από όλους ο πιο εύφορος και κοσμημένος τόπος προσκυνήματος και ο πιο παλαιός και τιμημένος τόπος, όπου οι προσευχές γίνονται εισακουστές. Πρώτα ο τόπος προσκυνήματος της πηγής των ατρόμητων γαζήδων, των ανδρείων παλικαριών, των ηρώων, των πολεμιστών της πίστεως … δηλ. ο τόπος προσκυνήματος του Γαζή Εβρενός. Είναι θαμμένος μέσα στην πόλη αυτή κάτω από ένα όμορφο θόλο, χτισμένο με πέτρα και σκεπασμένο με μολύβι. Στο εσωτερικό όμως του στιλπνού αυτού θόλου υπάρχουν δύο σειρές γαζήδων που πέθαναν σαν μάρτυρες. Κάτω στο δάπεδο κατεβαίνουν με μια πέτρινη σκάλα με τρία σκαλοπάτια. Ο Γαζή Εβρενός αναπαύεται εν ειρήνη στον τιμημένο τάφο του, σ’ ένα μαρμάρινο ψηλό κιβούρι. Είναι ένα δάπεδο σκοτεινόχρωμο. Στο βάθρο πάλι, που βρίσκεται πάνω στο δάπεδο αυτό, μέσα σ’ εκείνο τον θόλο, υπάρχει ακόμη ένα μαρμάρινο κιβούρι. Στις πέτρες που βρίσκονται στα πόδια και στο κεφάλι, τα χρονογράμματα είναι τα εξής: «Ως αποτέλεσμα του χρονογράμματος έχει γραφεί έτος 820 (=1417-8). Το τιμημένο σώμα του είναι θαμμένο μέσα στο μαρμάρινο κιβούρι που είναι κάτω στο δάπεδο. Δεν έχουμε δει σε κανένα άλλο βιλαέτι χτισμένο ένα τέτοιο λαμπρό τάφο. Επειδή ο θόλος είναι ψηλός, οι πλευρές του έχουν κοσμηθεί με παράθυρα. Είναι ένας κατάφωτος θόλος όμοιος με το κάστρο του Ιρέμ… Έξω στην αυλή βρίσκεται ο τόπος προσκυνήματος του Αλή Μπέη του Πανέμορφου και Γενναιόκαρδου. Κοντά του είναι [ο τάφος] του Γαζή Ισά Μπέη. Οι δύο αυτοί γαζήδες, γενναίοι δράκοι, είναι από τους σεβαστούς γιούς του Γαζή Εβρενός… Τα δύο αυτά αδέλφια, οι δύο γαζήδες, είναι θαμμένοι στην εξωτερική πλευρά του τάφου του πατέρα τους, αλλά από πάνω τους δεν υπάρχει θόλος. Αναπαύονται μέσα σ’ ένα κελί θρήνων σκεπασμένο με κεραμίδια»(4).
Διακόσια πενήντα περίπου χρόνια μετά το ταξίδι του Εβλιγιά Τσελεμπή στα 1909 ένας Έλληνας, ο Ηλίας Π. Βουτιερίδης, επισκέπτεται τα Γιαννιτσά. Στο σύντομο οδοιπορικό του, που δημοσιεύει στα Παναθήναια του 1912-1913, παραθέτει την παρακάτω περιγραφή του μαυσωλείου, την τελευταία που διαθέτουμε για την περίοδο πριν από την απελευθέρωση της πόλης, από την οποία προκύπτει ότι το μνημείο έχει ήδη εγκαταλειφθεί(5): «Στη μέση σχεδόν της τουρκικής συνοικίας» γράφει ο Βουτιερίδης «σε κάποιο ψήλωμα, ανίκητο από τον χρόνο δείχνεται υπερήφανον το μόνον αξιόλογον μνημείον της οθωμανικής δεσποτείας και αρχοντιάς. Είναι οι τάφοι των κατακτητών. Ένα μεγάλο μαυσωλείον, που το περισσότερον μέρος του σκεπάζεται από άγρια χόρτα, σκορπίζει πάντα δυνατή τη μελαγχολία του. Τάφοι μαρμάρινοι υψώνονται εκεί, στολισμένοι με συμπλέγματα συμβολικά, με αραβουργήματα, με βαφές χρυσοκόκκινες και χρυσοπράσινες, με ρητά από το Κοράνι, με επιγραφές επιχρύσους, με διάφορα άλλα στολίδια μουσουλμανικού γούστου. Η τουρκική πολυτέλεια είναι φανερή μαζί με την ακαλαισθησίαν. Τα χόρτα τα άγρια και τα μικρά δεντράκια, που σκεπάζουν τα μονοκόμματα μάρμαρα άλλα ορθά ακόμη και άλλα τσακισμένα και ριγμένα κάτω ήδη διπλώνονται, στη βάση και στα πλευρά των μεγάλων τετραγώνων μαρμαρένιων τάφων, δίνουν στο μαυσωλείον μίαν όψιν ερημητηρίου, που το αντίκρυσμά του γεννάει τον σεβασμόν και την μελαγχολίαν μαζί»(6).
Ερευνώντας τα αρχεία της ΙΣΤ’ Εφορείας Προ.στορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (Θεσσαλονίκης) στο πλαίσιο μιας άλλης μελέτης, διαπίστωσα την ύπαρξη ενός φακέλου εγγράφων που αφορούσαν την τύχη του μνημείου την περίοδο του μεσοπολέμου. Από τα έγγραφά του προκύπτει καταρχήν ότι ήδη από το έτος 1935, κατά το οποίο το Μαυσωλείο ανακηρύχθηκε διατηρητέο, η ενιαία τότε Εφορεία Αρχαιοτήτων Μακεδονίας(7) είχε συμφωνήσει με τη δημοτική αρχή της πόλης, προκειμένου η τελευταία να το περιφράξει και να το επισκευάσει, ώστε να φιλοξενηθεί εκεί η τοπική αρχαιολογική συλλογή (βλ. έγγραφα 1 και 3). Η συμφωνία αυτή δεν τηρήθηκε. Έτσι, όταν στις αρχές του Ιανουαρίου του 1937 με αφορμή την εύρεση ενός αγάλματος(8) στο τουρκικό νεκροταφείο (έγγραφο 2), ο τότε Έφορος Μακεδονίας Νικόλαος Κοτζιάς(9) ζήτησε από την υποδιοίκηση χωροφυλακής να το μεταφέρει στο ημιγυμνάσιον της πόλης ή το Μαυσωλείο (έγγραφο 3) και εκείνη με τη σειρά της από τον Έφορο Προσκόπων Γιαννιτσών, θεολόγο καθηγητή Γεώργιο Ρόκκα, να επιληφθεί του θέματος, διαπιστώθηκε ότι το μαυσωλείο δεν ήταν έτοιμο να υποδεχθεί αρχαία (έγγραφο 4). Από την αναφορά του Ρόκκα (έγγραφο 4) πληροφορούμαστε μάλιστα ότι τούτο είχε υπαχθεί ήδη ως ανταλλάξιμη περιουσία στη δικαιοδοσία του Υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας Έδεσσας, η οποία με τη σειρά της προτίθετο να το εκθέσει σε δημοπρασία, επειδή η ένωση συνεταιρισμών γεωργών Γιαννιτσών είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον να το αγοράσει έναντι εκατό χιλιάδων δραχμών (100.000) και να το χρησιμοποιήσει ως αποθήκη. Παρά τις εκκλήσεις του Ρόκκα προς τον Έφορο Μακεδονίας να ενεργήσει, ώστε το μνημείο να κατοχυρωθεί υπέρ της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και τις υπηρεσιακές ενέργειες του προ.σταμένου της (έγγραφο 5), το μνημείο πουλήθηκε τελικά έναντι διακοσίων χιλιάδων δραχμών σε δημοπρασία που έγινε τον Μάρτιο του 1937.
Από τη στιγμή εκείνη και έπειτα το Μαυσωλείο έγινε έρμαιο των διαθέσεων του πλειοδότη Γεώργιου Κα.άφα(10) που το αντιμετώπισε όχι ως ιστορικό μνημείο, αλλά ως ιδιοκτησία του, όπως προκύπτει από το έγγραφο 6 και την εικόνα που παρουσίαζε αυτό μετά τον πόλεμο. Στο έγγραφο ο Ρόκκας που στο μεταξύ είχε ορισθεί έκτακτος επιμελητής αρχαιοτήτων(11) ενημερώνει τον Κοτζιά ότι ο Κα.άφας φρόντισε μεν να συντηρήσει εξ ιδίων τη στέγη του, αλλά ότι έκλεισε μερικά από τα παράθυρά του και ότι στην ανατολική της πλευρά κατασκεύασε ένα ξύλινο παράπηγμα μήκους 12 περίπου μέτρων και πλάτους 5,80μ. Το χειρότερο από όλα ήταν η πρόθεσή του να ανεγείρει πάνω στο μνημείο δεύτερο όροφο, την οποία τελικά και πραγματοποίησε παρά τις αντιρρήσεις του Ρόκκα και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μακεδονίας (έγγραφα 6 και 7).
Η ιστορία του μνημείου για τα επόμενα χρόνια του 20ού αι. είναι γνωστή. Το οικόπεδο επί του οποίου βρισκόταν το κτίριο περιήλθε τελικά μετά και τη φυγοδικία του πρώτου ιδιοκτήτη του στην κυριότητα των εφοπλιστών Β. Εφαρμοστίδη και Ν. Παρισάκη (1955). Το μνημείο με τα προσκτίσματά του χρησιμοποιήθηκε ως Εκκοκιστήριο Βάμβακος. Το ήδη περιορισθέν λόγω ρυμοτόμησης οικόπεδο απαλλοτριώθηκε τελικά το 1984 υπέρ του Δήμου Γιαννιτσών (δημαρχία Θεοδώρου Γεωργιάδη) με σκοπό τη διάνοιξη πλατείας(12). Με δαπάνες του Δήμου (επί δημαρχίας Στυλιανού Βαμβίνη) το μνημείο απαλλάχτηκε τελικά από τα προσκτίσματα, τα οποία αλλοίωναν τη φυσιογνωμία του και διαμορφώθηκε ο περιβάλλων χώρος σε παιδική χαρά. Το 2000 το Υπουργείο Πολιτισμού απεδέχθη παραχώρηση του Δήμου για χρήση και κυριότητα του μνημείου επί 99 έτη(13). Μαζί με την αποδοχή της παραχώρησης το Υπουργείο ενέκρινε πρόταση υπηρεσιακής επιτροπής για τη στέγαση στο μαυσωλείο «μικρής διαχρονικής συλλογής», που θα μπορούσε να περιλαμβάνει «ενδεικτικά εκθέματα, πλαισιωμένα από το κατάλληλο εποπτικό υλικό, με τα οποία θα σκιαγραφείται η ιστορική διαδρομή της περιοχής από τα προ.στορικά χρόνια μέχρι το 1912»(14).
Τα έγγραφα που δημοσιεύονται εδώ για πρώτη φορά δείχνουν ότι η πρόταση αυτή είναι δικαιολογημένη και για ιστορικούς λόγους, εφόσον εξαρχής το μνημείο προοριζόταν για Μουσείο της πόλης.
* Ο Παντελής Μ. Νιγδέλης είναι καθηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ.
Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΕΓΝΑΤΙΑ, 11, 2007, την επιστημονική επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. στο τεύχος του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας.
1. Βλ. Β. Δημητριάδης, Η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή (Μακεδονική Βιβλιοθήκη. Δημοσιεύματα της ΕΜΣ, 39), Θεσσαλονίκη 1973, 18, 68-69. Για τη βοήθειά τους στη σύνταξη του παρόντος άρθρου με την παροχή πληροφοριών και εγγράφων ευχαριστώ θερμά τους Π. Χρυσοστόμου, Αν. Χρυσοστόμου, Μ. Πα.σίδου και Δ. Πετρίδη.
2. Για το μνημείο κάνουν λόγο π.χ. οι F. Beaujour, Tableau du commerce de la Grce, Παρίσι 1800 W. M. Leake, Travels in northern Greece, Λονδίνο 1835 και Α. Struck, Makedonische Fahrten. II Die makedonische Niederlande, Σαράγεβο 1908. Για την ιστορία του μνημείου βλ., εκτός από την προαναφερθείσα εργασία του Δημητριάδη στην προηγούμενη σημείωση, του ίδιου, «The Tomb of Ghazi Evrenos Bey at Yenitsa and its Inscription», Bulletin of the Sotts XXXIX (1976) 328-332.
3. Για την ιστορία της πόλης των Γιαννιτσών κατά την οθωμανική περίοδο βλ. Β. Δημητριάδης, «Ένα φιρμάνι για την ανέγερση της πρώτης εκκλησίας των Γιαννιτσών», Μακεδονικά 9 (1969) 329-330 M. Kiel, «Yenice Vardar (Vardar Yenisesi Giannitsa) a forgotten Turkish cultural centre of Macedonia of the 15th and 16th century», Byzantina Neerlandica 3 (1972) 300-329 και Δημητριάδης, ό.π. (σημ. 1) 328-329.
4. Βλ. Β. Δημητριάδης, ό.π. (σημ. 1) 228-9.
5. Η εγκατάλειψη του μνημείου συμβαδίζει με την παρακμή της πόλης, για την οποία κάνει λόγο ο Struck, ό.π. (σημ. 2) 68. Το μνημείο που είδε ο Βουτιερίδης δεν ήταν βέβαια ίδιο με εκείνο που είχε επισκεφθεί ο Εβλιγιά Τσελεμπή. Η νέα μορφή του κτιρίου οφειλόταν σε επισκευές μεγάλης κλίμακος, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν τον 19ο αι. και αποσκοπούσαν στη διακόσμηση του με νεοκλασικιστικά στοιχεία.
6. Βλ. Η Βουτιερίδης, «Νέαι ελληνικαί πόλεις Γενιτσά», Παναθήναια 25 (1912-1913) 210.
7. Για την ιστορία της Εφορείας βλ. Ι. Βοκοτοπούλου, «Τα πρώτα 50 χρόνια της Εφορείας Κλασσικών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης», Πρακτικά του Συμποσίου «Η Θεσσαλονίκη μετά το 1912» (13 Νοεμβρίου 1985), Θεσσαλονίκη 1986, 1-65.
8. Στο ευρετήριο του Μουσείου Έδεσσας με αριθμό 33 το εύρημα περιγράφεται ως εξής: «Άγαλμα γυναικός ακέφαλον διατηρούμενον εν καλή καταστάσει. Ύψους 1,58 μ. Φέρει ένδυμα ποδήρες, πολυτελές μετά πτυχώσεων. Επί του στήθους πίπτουσι οι βόστρυχοι. Φέρει την δεξιάν χείρα επί του στήθους και την αριστεράν τεταμένην επί του μηρού. Επί της δεξιάς χειρός φέρει βραχιόλιον. Το δεξιόν γόνατον κεκαμένον. Τα κάτω άκρα δεν φαίνονται. Καταλήγει εις πλίνθον». Στην στήλη «τόπος και χώρος ευρέσεως» σημειώνεται: «μετεφέρθη εκ της αυλής του Γυμνασίου Γιαννιτσών υπό Ν. Τσα.(λακόπουλου). Προέρχεται πιθανώς εκ Πέλλης». Ο συντάκτης της τελευταίας σημείωσης Ν. Τσα.λακόπουλος ενδέχεται να έχει υπόψη του, εκτός των προφορικών πληροφοριών, και την πληροφορία του Struck, ό.π. (σημ. 2) ότι στα τζαμιά και στα τουρκικά νεκροταφεία της πόλης των Γιαννιτσών είχαν χρησιμοποιηθεί αρχαία μνημεία προερχόμενα από την Πέλλα.
9. Ο Νικόλαος Κοτζιάς υπήρξε τρίτος κατά σειρά Έφορος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μακεδονίας (θητεία 1934-1942) μετά τους Γεώργιο Οικονόμο (1912-1917) και Ευστράτιο Πελεκίδη (19171934).
10. Ο Γ. Κα.άφας εγκατέλειψε την Ελλάδα και κατέφυγε στη Βουλγαρία μετά την απελευθέρωσή της από τα γερμανικά στρατεύματα, με τα οποία συνεργάσθηκε κατά τη διάρκεια της κατοχής. Είχε προηγουμένως καταδικαστεί σε θάνατο από το στρατοδικείο Βέροιας.
11. Για το συλλεκτικό έργο του Ρόκκα μας πληροφορεί ο έκτακτος επιμελητής αρχαιοτήτων Έδεσσας καθηγητής Ιωάννης Χαρίτος σε αναφορά που στέλνει προς τον τότε Έφορο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μακεδονίας με αρ. πρωτ. 30/10-01-1943 (η αναφορά φυλάσσεται στο Αρχείο της ΙΣΤ’ ΕΠΚΑ Θεσσαλονίκης), όπου λέγονται τα εξής: «…Την παρελθούσαν Δευτέραν 4ην τρ. μηνός μετέβην εις Γιαννιτσά και εντεύθεν εις Παλαιάν Πέλλαν, ίνα εξακριβώσω εάν υπάρχωσιν ενταύθα μικραί αρχαιολογικαί συλλογαί, περί των οποίων είχον πληροφορίας. Εις τα Γιαννιτσά δυστυχώς δεν ανεύρον τοιαύτην συλλογήν. Οι καθηγηταί του Γυμνασίου, ο Επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων και ο κ. Δήμαρχος ουδέν εγνώριζον. Ο επιστάτης όμως του γυμνασίου με πληροφόρησε ότι προ του πολέμου ο καθηγητής των Θρησκευτικών κ. Γ. Ρόκας, τη βοηθεία και των μαθητών του, συνέλεγε διάφορα αρχαία μάρμαρα εις την αυλήν του παλαιού γυμνασίου. Προ της αναχωρήσεώς του λόγω μεταθέσεως, τα ευμετακόμιστα αντικείμενα έθεσε εντός ξυλίνου κιβωτίου αλλά άγνωστον τι απέγιναν. Σημειωτέον δε ότι το υπ. αριθ. 33 ακέφαλον γυναικείον άγαλμα [προφανώς εννοεί το άγαλμα της σημ. 8] του Μουσείου Εδέσσης προέρχεται εκ της αρχαιολογικής συλλογής Γιαννιτσών. Είχε μεταφέρει τούτο εις Έδεσσαν ο πρώτος επιμελητής αρχαιοτήτων Εδέσσης κ. Ν. Τσα.λακόπουλος. Δι’ επιστολής μου θα ζητήσω θετικάς πληροφορίας εκ μέρους του καθηγητού κ. Γ. Ρόκα…».
12. Στην υπ. Αρ. 4759 πράξη τακτοποίησης που συνέταξε ο συμβολαιογράφος Γιαννιτσών Κωνσταντίνος Δεληγιάννης με ημερομηνία 21 Φεβρουαρίου 1984 αναφέρεται ότι το απαλλοτριωθέν οικόπεδο, εντός του οποίου βρισκόταν το μνημείο, αποτελούνταν από 1.600 μ2 (με βάση τον αρχικό τίτλο κτήσεως προκύπτει ότι είχαν απαλλοτριωθεί ήδη λόγω προγενέστερης ρυμοτομίας 1.239 μ2). Το ποσό της απαλλοτρίωσης ανήλθε στα 12.000.000 δραχμές.
13. Η παραχώρηση έγινε δεκτή με την απόφαση ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β 2/Φ 21/39167/1-8-2000. Εκτός του Δήμου, εργασίες καθαρισμού και περίφραξης του μνημείου πραγματοποίησε και η 11η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.
14. Η επιτροπή αποτελούνταν από τους: Νικολέτα Βαλάκου, Προ.σταμένη του Τμήματος Μουσείων της ΔΙΠΚΑ, Σουζάνα Χούλια, αρχαιολόγο του Τμήματος Μουσείων τς ΔΒΜΜ, Κατερίνα Καστελάνου, αρχιτέκτονα μηχανικό της ΔΑΒ ΜΜ, Παύλο Χρυσοστόμου, αρχαιολόγο της ΙΖ’ ΕΠΚΑ και Μελίνα Πα.σίδου, αρχαιολόγο της 11ης ΕΒΑ. Η πρόταση αφορούσε και τα άλλα μουσουλμανικά μνημεία της πόλης των Γιαννιτσών.
Επίμετρον εγγράφων
1. Διαβιβαστικό έγγραφο με το οποίο κοινοποιείται στον προϊστάμενο της Γεωργικής Υπηρεσίας Γιαννιτσών το ΦΕΚ 52/19/2/35.
Αρ. Πρωτ. 998 Θεσ(σαλονίκη) 12 Απριλίου 1935
Προς
τον κ. Προ.στάμενον της Γεωργικής Περιφερείας Γιαννιτσών
Έχομεν την τιμήν να κοινοποιήσωμεν υμίν εν αντιγράφω το από 19 Φεβρουαρίου ε.έ. προεδρικόν Διάταγμα (ΦΕΚ 52) περί ανακηρύξεως διατηρητέων ιστορικών μνημείων εν τη ημετέρα περιφερεία και να παρακαλέσωμεν, ίνα ευαριστούμενοι ενεργήσητε, όπως οι εν αυτώ αναφερόμενοι χώροι εξαιρεθώσι της οριστικής διανομής, παραχωρουμένων εις τους δικαιούχους ακτήμονας άλλων κτημάτων εκ των αποξηραθησών γαιών. Πρός προστασίαν των ούτως αφαιρεθησομένων χώρων σκόπιμον είναι να τοποθετηθώσιν ορόσημα.
Ο Έφορος Αρχαιοτήτων Μακεδονίας
Κοινοποίησις
1. κ. Δήμαρχος Γιαννιτσών, παρακαλούμενον, ίνα, κατά τα συμπεφωνημένα φροντίση διά την περίφραξιν του τάφου Εβρενός και επισκευήν του κτίσματος.
2. κ. Πρόεδρον Κοινότητος Ν. Πέλλης.
3. κ. Πρόεδρον Κοινότητος Αγ. Αποστόλων.
2. Έγγραφο του Διοικητού Χωροφυλακής Γιαννιτσών Γ. Αλεξανδρή προς τον Ν. Κοτζιά, Έφορο Αρχαιοτήτων Μακεδονίας, για απαιτούμενες ενέργειες σχετικά με τη φύλαξη αρχαίου αγάλματος που βρέθηκε στα Γιαννιτσά (4-1-1937).
Ελληνική Βασιλική Χωροφυλακή
Υποδιοίκησις Χωρ/κής Γιαννιτσών
Αριθμ. 952/37/2
Γιαννιτσά 4 Ιανουαρίου 1937
Προς τον Κον Έφορον Αρχαιοτήτων Εις Θεσσαλονίκην
Έχομεν την τιμήν να γνωρίσωμεν κατ’ αναφοράν του ενταύθα Αστυνομικού Τμήματος ότι προ εβδομάδος υπό του Γεωργίου Τατόγλου κατοίκου ενταύθα ανευρέθη μαρμάρινον άγαλμα ακέφαλον εις φυσικόν μέγεθος, εντός του χώρου του χρησιμοποιηθέντος άλλοτε εις τουρκικόν νεκροταφείον. Τούτο εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι ανήκει εις γυναίκα φέρουσα αισθήτα, πλην όμως, κατά τη γνώμη μας, θα πρόκειται περί ανδρός, δεδομένου ότι δεν απεικονίζει στήθη γυναικός.
Επειδή προφανώς πρόκειται περί αρχαίου αγάλματος, παρακαλώ όπως ευαρεστούμενοι λαμβάνοντες γνώσιν ενεργήσητε τα δέοντα.
Ο Πρ. Διοικητής της Υποδ/σεως
υπογραφή
Γ. Αλεξανδρής
Ανθ/χος
3. Σχέδιον εγγράφου του Εφόρου Αρχαιοτήτων Μακεδονίας προς τον Διοικητή Χωροφυλακής Γιαννιτσών (8-1-37)
Υποδ. Χωρ. Γιαννιτσών 1962
8-1-37
Έχομεν την τιμήν, εις απάντησιν του υπ’ αριθμ. 952/37/2 υμετέρου εγγράφου να παρακαλέσωμεν υμάς, όπως ευαρεστηθήτε να παραδώσητε το εν τω εκεί νεκροταφείω ανευρεθέν άγαλμα εις το εκεί ημιγυμνάσιον προς φύλαξιν, εκτός εάν ο Δήμος Γιαννιτσών ετακτοποίησεν ήδη το μνημείον Εβρενός, το προοριζόμενον δια την εκεί τοπικήν αρχαιολογικήν συλλογήν και δύναται να εξασφαλισθή εν αυτώ.
4. Έγγραφο του καθ. Γ. Ρόκκα, Εφόρου Προσκόπων Γιαννιτσών, προς τον Ν. Κοτζιά, Έφορο Αρχαιοτήτων Μακεδονίας, για επικείμενη εκποίηση του Μαυσωλείου Εβρενός (22-1-1937).
Σώμα Ελλήνων Προσκόπων
Περιφέρεια Γιαννιτσών
Αριθμ. Πρωτ. 25
Αριθμ. Διεκπ. 19
Γιαννιτσά 22 Ιανουαρίου 1937
Θεσσσαλονίκην
Προς τον κ. Κοτζιάν Έφορον Αρχαιοτήτων Μακεδονίας
Κύριε Έφορε,
έχω την τιμήν να γνωρίσω ημίν ότι εκ μέρους της αστυνομίας της πόλεώς μας ειδοποιήθημεν όπως παραλάβωμεν ευρεθέν ακέφαλον άγαλμα εις το τουρκικόν νεκροταφείον και τοποθετήσωμεν εις το Μαυσωλείον Εβρενός ή εις το ημιγυμνάσιον. Βεβαίως θα μεταφέρωμεν αυτό εις το ημιγυμνάσιον διότι το Μαυσωλείον Εβρενός παρά την διάταξιν της Συνθήκης της Λωζάννης, όπως χρησιμοποιηθή ως Μουσείον ή σχολείον, η Εθνική Τράπεζα Εδέσσης εις την δικαιοδοσίαν της οποίας υπήχθη η ανταλλάξιμος περιουσία, εξέθεσε εις δημοπρασίαν το Μαυσωλείον, προσεφέρθη δε να το αγοράση η ένωσις συνεταιρισμών γεωργών ίνα το χρησιμοποιήση ως αποθήκην προσφέρασα εκατό χιλιάδας δραχμάς (100.000).
Ταύτα γνωρίζω υμίν και παρακαλώ, όπως ευαρεστηθήτε και επέμβητε παρά τη Εθνική Τραπέζη της Εδέσσης ίνα αναστείλη την παραχώρησιν του κτιρίου εις τον εν λόγω συνεταιρισμόν, διαθέτουσα τούτο εις την αρχαιολογικήν υπηρεσίαν του κράτους, ως άλλωστε σαφώς η Συνθήκη της Λωζάννης ορίζει.
Μετά τιμής
Ο τοπικός Έφορος Προσκόπων
καθηγητής Γ. Ρόκκας
5. Σχέδιο εγγράφου Εφορείας Αρχαιοτήτων Μακεδονίας με το οποίο διαβιβάζεται η αναφορά Γ. Ρόκκα προς το Υπουργείο Παιδείας (16-2-1937)
16 ΙΙ 37
Υ(πουργείο) Π(αιδείας)
Λαμβ(άνομεν) τ(ην) τ(ιμήν) να υπ(οβάλωμεν) συν(ημμένως) αντίγραφον του υπ. αρ. 25 εγγράφου του τοπ(ικού) Εφόρου προσκόπων Γιαννιτσών με την παράκκλησιν, ίνα ευαρ(ιστούμενοι) διατάξητε τα δέοντα.
Ο Έφορος Αρχαιοτήτων
α/α
Χαράλαμπος Μακαρόνας
6. Έγγραφο του καθ. Γ. Ρόκκα, έκτακτου επιμελητή αρχαιοτήτων, προς τον Ν. Κοτζιά, Έφορο Αρχαιοτήτων Μακεδονίας, για την πώληση του μαυσωλείου Εβρενός και την κατάσταση του κτίσματος (10-6-1937).
Γιαννιτσά τη 10 Ιουνίου 1937
Αρ. Πρωτ. 1
Προς τον κ. Ν. Κοτζιάν
Έφορον Αρχαιοτήτων Μακεδονίας
Θεσσαλονίκην
Εις απάντησιν του υπ’ αριθμ. 2148 εγγράφου υμών, λαμβάνω την τιμήν, αφού ευχαριστήσω υμάς δια την τιμήν την οποία μοι εκάματε προτείναντές με ως έκτακτον επιμελητήν αρχαιοτήτων της πόλεως Γιαννιτσών, να υποσχεθώ ότι θέλω καταβάλλει πάσαν δυνατήν προσπάθειαν όπως ανταποκριθώ εις τας απαιτήσεις της ανατεθείσης μοι υπηρεσίας.
Το ακέφαλον άγαλμα το ανευρεθέν τον περασμένο χειμώνα εις τινα αγρόν παρελάβομεν και μεταφέραμεν εις την αυλήν του ημιγυμνασίου.
Ο τάφος του Εβρενός είχον αναφέρει υμίν διά του υπ. αρ. 25/22-1-37 εγγράφου ότι ούτος είχεν εκτεθεί εις δημοπρασίαν προς εκποίησιν, εξεποιήθη δε εις τον κ. Γεώρ. Κα.άφαν υπό Εθνικής Τραπέζης Εδέσσης αντί διακοσίων χιλιάδων δραχμών. Ούτος δια σχετικής του δαπάνης συνετήρησεν την στέγην αυτού, πλην όμως τινά των παραθύρων έκτισε, εις δε την ανατολικήν πλευράν κατασκεύασε ξύλινον παράπηγμα μήκους 12 περίπου μέτρων και πλάτους 5.80 μ. Εκάλεσα τούτον και εγνώρισα ότι ο τάφος έχει ανακηρυχθεί ως ιστορικόν μνημείον και ως τοιούτον πρέπει να διατηρή την αρχικήν αυτού όψιν απαγορευομένης πάσης μεταβολής επί της εξωτερικής αυτού όψεως. Ούτος μοι εξεδήλωσε επιθυμίαν αυτού όπως επί του υπάρχοντος τάφου εγείρη και άλλον όροφον, του συνέστησα όπως έλθη προς συνάντησιν υμών.
Όσον δια τους υπολοίπους αρχαιολογικούς χώρους της ημετέρας δικαιοδοσίας γνωρίζω ότι τμήματα τούτων έχουσι σπαρεί, θα παρεκάλουν υμάς εάν έχετε ακριβές σχεδιάγραμμα τούτων να μοι αποστείλητε αντίγραφον τούτου, δι’ επιτοπίου μεταβάσεώς μου να οροσημάνω αυτούς δια σταθερών και μονίμων σημείων, εάν δε δεν επιτρέπεται η σπορά αυτών να καταστήσω υπευθύνους τους προέδρους των ειρημένων κοινοτήτων.
Μετά τιμής πρόθυμος
υπογραφή Γ. Ρόκκας
Έκτακτος επιμελητής αρχαιοτήτων Μακεδονίας
7. Έγγραφο του Ν. Κοτζιά προς τον Γ. Ρόκκα σχετικά με τις σχεδιαζόμενες παράνομες εργασίες στο μαυσωλείο Εβρενός απο τον ιδιοκτήτη του (24-6-37).
2207
24-6-37
Προς
Τον κ. Δ. Ρόκκαν
Καθηγητήν και επιμελητήν αρχαιοτήτων
Απαντώντες εις την υπ. αρ. 1 αναφοράν γνωρίζομεν υμίν ότι ουδεμία μετατροπή επιτρέπεται εις τον αυτόθι μνημειώδη τάφον του Εβρενός άνευ προηγουμένης εγκρίσεως του Υπουργείου. Διό παρακαλούμεν όπως υποχρεώσητε τούτον έστω και διά της αστυνομίας να επαναφέρη το μνημείον εις την αρχικήν του κατάστασιν, διά πάσαν δε τυχόν μετατροπήν, ην ο ιδιοκτήτης επιδιώξει, δέον να υποβάλη ημίν ή εν τω Υπουργείω Παιδείας (Αρχαιολογικόν) κανονικήν αίτησιν μετά σχεδιαγραμμάτων και φωτογραφιών της παρούσης του μνημείου καταστάσεως και ομοίως δια την επιδιωκομένην μετατροπήν ην θα εφαρμόση μόνον κατόπιν εγκρίσεως του Υπουργείου, άλλως θέλετε εμποδίσει τον ιδιοκτήτην δια οιανδήποτε μεταβολήν αυτού. Επίσης δέον να απομακρυνθή το ξύλινον παράπηγμα μέχρις αποστάσεως 10-15 τουλάχιστον μέτρων. Περί δε των αρχαιολογικών χώρων δέον να συνεννοηθήτε μετά του αυτόθι Γεωργ(ικού) Γραφείου ή αν μεν τούτο παρεχώρησεν εις τους ιδιοκτήτας άλλον χώρον αλλαχού δέον να απαγορεύσετε και εκεί πάσαν καλλιέργειαν, αν δε ουχί, μόνον την κατ” επ…λήν (αδιάγνωστο) ουχί δε και την φύτευσιν δένδρων, αμπέλων ή άλλων μονίμων φυτών.
Neue Dokumente zur Rettung des Mausoleums von Gaze Evrenos in Giannitsa in den 30er Jahren
Pantelis M. Nigdelis
Es werden Dokumente ver.ffentlicht, die sich auf die Handlungen von G. Rokkas, Gymnasiallehrer f.r Theologie in Giannitsa und au§erordentlicher Antiken – Kustos, beziehen zur Rettung des Mausoleums von Gaze Evrenos in der Zeit zwischen den Weltkriegen. Au§erdem werden die Eigentumsverh.l-tnisse dieses Denkmals ab Mitte der 30. Jahre bis heute verfolgt.
Κατηγορία: Ιστορικά - Οθωμανικά Μνημεία Γιαννιτσών