1 Νοεμβρίου, 2018
Συλλογική μνήμη και διαχρονικές αξίες του Ελληνισμού
Με τους καλύτερους οιωνούς ξεκίνησε το Ανοικτό Λαϊκό Πανεπιστήμιο Γιαννιτσών την Δευτέρα 22-10-2018. Ήταν η εναρκτήρια εκδήλωση της 23ης περιόδου 2018-19 και την σεμνή τελετή αγιασμού ευλόγησε με την παρουσία, τα θερμά του λόγια και τις πλούσιες πατρικές ευχές του ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας κ. Ιωήλ ενώπιον πλήθους ακροατήριου που κατέκλυσε την φιλόξενη αίθουσα του Δημοτικού Συμβούλιου του Δήμου Πέλλας.
Η εναρκτήρια ομιλία της νέας χρονιάς έγινε από τον ομότιμο καθηγητή της Θεολογικής Σχολής κ. Βασίλειο Γιούλτση με τίτλο: «Συλλογική μνήμη και διαχρονικές αξίες του Ελληνισμού»
Στον θεσμό του Α.Λ.Π. Γιαννιτσών αναφέρθηκαν και θερμά προλόγισαν τον ομιλητή με σύντομες εισηγήσεις τους ο Δήμαρχος (Αρχαίας) Πέλλας κ. Γρηγόριος Στάμκος και ο κ. Κωνσταντίνος Κάμτσης πρόεδρος της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος». Τον δε συντονισμό της όλης εκδήλωσης είχε ο Λάζαρος Κενανίδης μέλος του Δ.Σ. της Ι.Λ.Ε.Γ. «Ο Φίλιππος» και υπεύθυνος του Α.Λ.Π. Γιαννιτσών
Ο κ. Βασίλειος Γιούλτσης, έγκριτος και καταξιωμένος πανεπιστημιακός καθηγητής γέννημα-θρέμμα Γιαννιτσώτης και ιδιαίτερα αγαπητός στους συμπολίτες του, καθήλωσε το ακροατήριο με τον μεστό, συγκροτημένο και γεμάτο πυκνά νοήματα λόγο του.
Τί είναι άραγε η περίφημη «συλλογική μνήμη» μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος; Είναι η υγιής αποδοχή ιδεών, απόψεων, αντιλήψεων των προγενέστερων γενεών που «φιλτραρίστηκαν» αφομοιώθηκαν και έγιναν αποδεκτές από τις νεώτερες γενεές. Το επόμενο ερώτημα που τίθεται είναι: ποια είναι αυτή η μνήμη και ποιοι την αποδέχονται;
Η συλλογική μνήμη χρειάζεται πίστωση χρόνου, βάθος ιστορίας, παρελθόν προσφοράς και πολιτισμού. Συλλογική μνήμη δεν μπορούν να έχουν χθεσινοί λαοί (1000-1500 χρόνια). Αυτοί δεν ξέρουν από που κατάγονται. Πολλάκις δεν γνωρίζουν ούτε τι θέλουν. Αντιθέτως είναι πολύ εύκολο να ξεχωρίσουμε λαούς που χάθηκαν από το ιστορικό και πολιτισμικό προσκήνιο. Έτσι πέρασαν στην σύγχρονη ανυπαρξία λαοί όπως οι Πέρσες (οι σύγχρονοι Ιρανοί ελάχιστη σχέση έχουν με τους αρχαίους Πέρσες, τον Ξέρξη, τον Δαρείο κλπ) και οι Μήδοι. Ποιος άραγε θυμάται τους Φοίνικες, τους Βαβυλώνιους, τους Χετταίους; Οι Αιγύπτιοι των Φαραώ και των ελληνιστικών χρόνων, η Κλεοπάτρα, οι Ρωμιοί της χώρας του Νείλου κλπ κατακλύστηκαν από την πλημμυρίδα των Μουσουλμάνων που εμφανίστηκαν μετά το οριακό έτος 622 μ. Χ. Επέβαλαν μεικτούς γάμους, γεννοβολούν συνεχώς και αφομοίωσαν ό,τι χριστιανικό και ελληνικό στοιχείο βρήκαν. Οι ελάχιστοι που απέμειναν, απλώς επιβεβαιώνουν τον θλιβερό κανόνα.
Συλλογική μνήμη εκτός από τον Ελληνισμό δύσκολα βρίσκει κάποιος σε άλλους λαούς. Δεν μας έδωσαν αποδείξεις και έννοιες στεγνές ως προς το περιεχόμενο. Αναγνωρίζουμε τον λαό μας μέσα από την ανθρωπολογική επιστήμη. Είναι σύγχρονος όσο και πανάρχαιος! Ας δούμε την ιστορία με τα μάτια του Όμηρου που έζησε τον 9ο αιώνα π. Χ., αλλά έγραψε για τον 11ο -12ο αι. και μιλάει για πολλές γενεές. Εάν δεν είχαμε κάποιες τυχαίες ανακαλύψεις η ανθρωπότητα θα είχε άλλο πρόσωπο.
Η προϊστορική και η ιστορική διαδρομή έχει διάρκεια από 70.000 έως 250.000 χρόνια που αρκετές φορές επεκτείνεται έως τα 700.000 χρόνια. Τέτοια τρανταχτά στοιχεία για την ντόπια παράδοση είχε φέρει στο φως ο ερευνητής Άρης Πουλιανός που ασχολήθηκε επιστημονικά με τον αρχάνθρωπο των Πετραλώνων στην Χαλκιδική, όπως και με τους προϊστορικούς ελέφαντες στο χωριό Περδίκκα της Εορδαίας. Και οι δύο ανακαλύψεις συντάραξαν την επιστημονική-και όχι μόνον-κοινότητα. Η δε χρονολόγησή τους βασίστηκε με χρήση ουρανίου-μέθοδος θερμοφωταύγεια-παλαιομαγνητισμός.
Άλλα ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας χρονολογούνται μεταξύ 200-250.000 ετών, ενώ ευρήματα από ζώα αγγίζουν τα 700.000 χρόνια. Στον τόπο εδώ κατοικούσαν άνθρωποι πριν από χιλιάδες χρόνια. Ήταν γηγενείς. Πλήθος κρατών και κρατιδίων εμφανίστηκαν στο διάβα της Ιστορίας, ιεραρχημένα ανάλογα με την πολιτική βαρύτητα του καθενός. Συχνά είχαν διαφορετικές απόψεις αλλά είχαν και άψογη συνεργασία, όταν παρουσιαζόταν κίνδυνος. Η Αθήνα, η Σπάρτη, οι Πλαταιές, η Κόρινθος, η Θήβα οι Μικρασιατικές και άλλες πόλεις στην Αρχαιότητα είχαν συμπτύξει συμμαχίες, οι οποίες ξεκινούσαν συχνά από θρησκευτικές αντιλήψεις. Η σημαντικότερη πολιτισμική, αθλητική και θρησκευτική εκδήλωση ήταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Ακολουθούσαν αυστηρό τυπικό που το σέβονταν και το εφάρμοζαν όλοι.
Η «επιστημονική» άποψη περί έλευσης των Ινδοευρωπαίων στον ελληνικό χώρο δεν ευσταθεί. Εμείς δεν είμαστε μετοικίσαντες Ινδοευρωπαίοι. Εάν κάποιος μελετήσει ενδελεχώς και με εμβρίθεια τα δεδομένα θα απαντήσει: είμαστε αυτόχθονες! Οι Έλληνες είναι απόγονοι των αρχαίων Πελασγών, των Γραικών. Ο Πελασγός γιος της Νιόβης, παππούς του Θεσσαλού και απόγονος του Δευκαλίωνα. Ποιος είναι ο Γραικός για τους Θεσσαλούς; Ποιος είναι ο Θεσσαλός; Είναι ο γιος του Γραικού.
Οι Αρχαίοι Έλληνες και μάλιστα οι Μινωίτες Κρήτες, φημισμένοι ταξιδευτές και οδοιπόροι έφθασαν μέχρι τις ακτές της Νότιας Αμερικής! Εκατοντάδες χρόνια πριν φτάσουν εκεί οι Δυτικοερωπαίοι με τον Χριστόφορο Κολόμβο. Bασική αιτία για τα ταξίδια τους ήταν η αναζήτηση μετάλλων. Ο ίδιος ο Αλέξανδρος ο Μακεδών διεύρυνε ακόμη περισσότερο τα όρια του Ελληνισμού και διέδωσε πολιτισμό, γλώσσα και επιστήμες. Ακόμη και οι λαοί που συναντούσε στο πέρασμά του τον ευγνωμονούν: δίνουν το όνομά του σε πολίτες τους, ενώ στο σημερινό Ιράν σε σχολικά βιβλία αναφέρεται: « Ο Δαρείος, ο βασιλάς, ήταν ένας τύραννος που μας ρουφούσε το αίμα… ήρθε ο Ισκεντέρ (Aλέξανδρος) και μας απελευθέρωσε!». Υπάρχουν εξαιρετικής τέχνης σχέδια που δείχνουν τον Μ. Αλέξανδρο να εισέρχεται πανηγυρικά στην Βαβυλώνα. Φροντίζει την οικογένεια του μεγάλου αντιπάλου του κλπ. Στο μεγαλύτερο μουσείο της Κίνας, στην Καντώνα, μπορεί να θαυμάσει κάποιος αγάλματα που παριστάνουν τον Αλέξανδρο, τους στρατιώτες του κ.ά.
Επιφάνεια και το βάθος της συλλογικής ευθύνης μας σφραγίζουν μέχρι τα μύχια της ψυχής μας. Οι ρίζες είναι κοινές για όλους και απλωμένες σε στεριά και θάλασσα. Ο Ελληνισμός μέσω της Ορθοδοξίας είναι εκτεταμένος σε όλο τον γνωστό κόσμο σήμερα. Υπάρχουν 122 μητροπολίτες σε όλη την γη, εκτός Ελλάδας, διακονούν το έργο του Οικουμενικού Πατριαρχείου και δίνουν μαρτυρία πίστης στον Θεό και ελπίδας στον Οικουμενικό Ελληνισμό.
Στην πρώιμη Αρχαιότητα διάφορα ελληνικά φύλα κατοικούσαν στη μεγάλη νήσο Αιγιήδα που τοποθετούνταν μεταξύ Κρήτης και Κυκλάδων. Είχαν γλώσσα, αλφάβητο και γραφή. Έλιωναν και χρησιμοποιούσαν τα μέταλλα. Αγάλματα κατασκευάστηκαν και στην Αίγυπτο. Δανείστηκαν όμως πολλά στοιχεία. Δεν ήταν δικά τους, ουσιαστικά, δημιουργήματα.
Πολλά χρόνια αργότερα εμφανίστηκαν στο ιστορικό προσκήνιο άλλοι λαοί: Γάλλοι, Άγγλοι, Ισπανοί, Πορτογάλοι κ.ά. όλοι πρόσφεραν στον παγκόσμιο πολιτισμό. Μεγαλείο και αξιοσύνη όμως, πολύ περισσότερο πρόσφεραν οι Έλληνες. Στο εξαιρετικό έργο του Παναγιώτη Κανελόπουλου : «Η ιστορία του ελληνικού πνεύματος» αναφέρονται συγκλονιστικά στοιχεία. Περνάμε στην ύστερη αρχαιότητα. Η Ρώμη αρχίζει να παρακμάζει και σταδιακά τα βαρβαρικά φύλα που κάνουν, από βορρά, την εμφάνισή τους, αλλοιώνουν την εικόνα της και σιγά-σιγά παρακμάζει. Ο Μέγας Κωνσταντίνος ενεργεί κοσμοϊστορικά: μεταφέρει την πρωτεύουσά του από την Παλαιά στη Νέα Ρώμη. Η Δύση αναμείχθηκε με βαρβαρικά φύλα. Η Ρώμη έπεσε σε Γερμανικούς λαούς. Κελτικοί πληθυσμοί εμφανίστηκαν και η Ρωμαϊκή Δύση αποξενώθηκε από την Ανατολή.
Αργότερα έγιναν οι Σταυροφορίες. Αν διαβάσει κάποιος λεπτομέρειες θα κλάψει, θα θρηνήσει με όσα τραγικά έλαβαν χώρα από τους λεγόμενους Σταυροφόρους. Τίποτε δεν σεβάστηκαν οι Δυτικοί: βανδαλισμοί, λεηλασίες, καταστροφές έργων τέχνης, ξεκλήρισμα πληθυσμών. Τι «δουλειά» έχει το τίμιο λείψανο του Αγίου Δημητρίου στον ναό του Σαν Λορέντζο Ιλ Κάμπο;
Ο πολιτισμός και η πίστη συγκροτούν την συλλογική μνήμη. Οι διαχρονικές αξίες επικεντρώνονται στην αλληλένδετη σχέση Ελληνισμού και Ορθοδοξίας. Στο ευαγγέλιο του Ιωάννη γίνεται λεπτομερής αναφορά στην είσοδο του Ιησού Χριστού την Κυριακή των Βαϊων όπως ονομάστηκε, στην μεγάλη πόλη της Ιερουσαλήμ. Εκεί ζούσαν Εβραίοι, άλλο λαοί και αρκετοί Έλληνες. Τα ευαγγέλια (του Ματθαίου που γράφτηκε στα Αραμαϊκά αλλά μεταφράστηκε στα ελληνικά), οι Επιστολές, η Αποκάλυψη όλα τα βιβλία της Καινής Διαθήκης γράφτηκαν στην ελληνική γλώσσα. Οι 116 τόμοι του μνημειώδους έργου «Ελληνική Πατρολογία» που τυπώθηκε στο Παρίσι τον 19ο αιώνα, υπήρξε δημιούργημα του Ζακ-Πωλ-Μιγνν.
Τα πρώτα κοινωφελή ιδρύματα τα έστησαν με προσωπικό μοναχούς και μοναχές δραστήριοι και φιλάνθρωποι πατέρες της Εκκλησίας όπως: Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος Θεολόγος, Γρηγόριος Νύσσης, Ιωάννης Χρυσόστομος κ.ά. Η εορτή των 3 Ιεραρχών στις 30 Ιανουαρίου, καθιερωμένη ήδη από τον 11ο αιώνα εκφράζει την ενότητα της Εκκλησίας και πιστοποιεί την συλλογική μνήμη του γένους μας.
Ο Ωριγένης, ο Ιερώνυμος, ο ιερός Αυγουστίνος, ο Μ. Βασίλειος και άλλοι άγιοι της ενιαίας Εκκλησίας μας παλαιότερα, αλλά και αργότερα στην βυζαντινή αυτοκρατορία με τους αδελφούς Θεσσαλονικείς Κύριλλο και Μεθόδιο που έφεραν γλώσσα και πολιτισμό στους Σλάβους και μετέπειτα επί σκλαβιάς, της Τουρκοκρατίας, ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός και άλλοι πολλοί πρόσφεραν ανεκτίμητο έργο με την ζωή, την δράση και την πολλαπλή προσφορά τους στην ιστορία και τον πολιτισμό πολλών λαών.
Η εκκλησία μας πορεύεται στον Κόσμο έχοντας την χάρη, την ευλογία και την ενεργό παρουσία του Θεού. Σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης δίδει έντονα τον αγώνα και την μαρτυρία της. Αναγνωρίζεται η προσφορά και η παρουσία της από όλους. Ίσως βεβαίως κάποιοι να προσπαθούν επίμονα να απαξιώσουν την παράδοσή μας, να αποδομήσουν την ιστορία μας, να ξεκληρίσουν αξίες και ιδανικά να ισοπεδώσουν οράματα και κατακτήσεις…… Τα θρησκευτικά συρρικνώνονται σε θρησκειολογική σαλάτα, η γλώσσα μας φτωχαίνει, η φιλοπατρία λοιδορείται και η ηθική, πνευματική, κοινωνική και οικονομική κρίση αγγίζει τους πάντες…. αλλά ο αγώνας για την Ελληνορθόδοξη παράδοσή μας θα συνεχίζεται.
Η παράδοσή μας δεν είναι μια συνηθισμένη λατρεία, έχει παρελθόν και προοπτική και τα μικρά παιδιά μέσα στον ναό και τις δράσεις του μαθαίνουν τα ωφέλιμα και τα χρήσιμα πράγματα. Χρειάζεται αναθέρμανση της πίστης και ενδελεχής μελέτη της ιστορικής πορείας μας ανά τους αιώνες. Ελληνισμός και Ορθοδοξία είναι στοιχεία της ταυτότητάς μας αλληλένδετα και δεν υπάρχει διαζύγιο ανάμεσά τους. Σε κάθε χωρισμό οι πληγές είναι ανεπανόρθωτες και δεν επουλώνονται.
Οι διαχρονικές αξίες της Ελληνορθοδοξίας μας χρειάζονται. Είναι απαραίτητες για την επιβίωσή μας, στο σύγχρονο γίγνεσθαι, ως γένος.
Λάζαρος Η. Κενανίδης θεολόγος, διδάκτορας Α.Π.Θ.
μέλος του Δ.Σ. της Ι.Λ.Ε.Γ «Ο Φίλιππος»
διευθυντής του 2ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών «Κύριλλος και Μεθόδιος»
Κατηγορία: Ανοιχτό λαϊκό Πανεπιστήμιο - Περίοδος 23η 2018-2019