24 Αυγούστου, 2014
Την Δευτέρα 28-1-2013 στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβούλιου του Δήμου Πέλλας η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος» με συνεργασία με την ΔΗΚΕΠΑ Πέλλας οργάνωσε την έκτη φετινή εκδήλωση του Ανοιχτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου Γιαννιτσών. Το ευάριθμο κοινό παρακολούθησε με εξαιρετικά ενδιαφέρον την ομιλία του Γεώργιου Σκιαδαρέση υποψ. διδάκτορα του Α.Π.Θ. και αρχαιολόγου της κα΄ εφορείας βυζαντινών αρχαιοτήτων. Το θέμα ήταν μέσα στα ενδιαφέροντα του κόσμου μιας και σχετιζόταν άμεσα με την περιοχή μας και είχε ως αντικείμενο τα χριστιανικά μνημεία μεταβυζαντινής περιόδου(μεταβυζαντινή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική) περιφέρειας Γιαννιτσών.
Ιστορική αναφορά γίνεται στον Αντίγονο που ως επίσκοπος Πέλλας συμμετείχε μάλιστα στην Σύνοδο της Σαρδικής (Σόφια). Η ημιερειπωμένη βασιλική που σώζεται, ήταν η έδρα του. Κοντά στη (Νέα) Αραβησσό υπάρχουν ακόμη σημάδια από τις οχυρώσεις του Ιουστινιανού στην αρχαία Κύρρο. Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ εντάσσει την επισκοπή Βοδενών (Έδεσσα) στην Αρχιεπισκοπή Αχρίδας, αλλά αργότερα επανέρχεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και αναβαθμίζεται σε Μητρόπολη. Με την κατάκτηση της Μακεδονίας από τον αρνησίθρησκο Γαζή Εβρενός τα ζοφερά χρόνια της Τουρκοκρατίας επέβαλαν στον λαό μας σκλαβιά, φόβο, και ανησυχία. Η εκκλησία προσπάθησε, παρά τους μαζικούς εξισλαμισμούς, να διατηρήσει την συνοχή των όσων Χριστιανών απέμειναν και να κρατήσει άσβεστη την ελληνικότητά τους. Στα Γιαννιτσά η παρουσία τους μειώνεται σταθερά. Στους ραγιάδες δεν επέτρεπαν την ανέγερση ναών, και παρά μόνο με ειδική άδεια, με πολλή υπομονή και παρακάλια επισκεύαζαν τις παλαιότερες. Στα 1559 φιρμάνι όριζε το ύψος των χριστιανικών σπιτιών μέχρι τα 5,75μ και των μουσουλμανικών μέχρι 7,70 και μόνο τα τελευταία μπορούσαν να βαφτούν κόκκινα. Η φτώχεια και η καταπίεση ανάγκαζαν τους χριστιανούς να χτίζουν με ρυθμούς βασιλικής χαμηλούς, λιτούς και με δίριχτες στέγες ναούς.
Με τα διατάγματα Χάτι Σερίφ και Χάτι Χουμαγιούμ στα μέσα του 19 ου αι. δειλά-δειλά άρχισαν να οικοδομούνται μικροί ναοί ενώ ο Μελέτιος Γ΄ επίσκοπος Βοδενών (1840-1848) εξασφάλισε από τον Σουλτάνο, για πρώτη φορά, το δικαίωμα να χτυπούν οι καμπάνες. Η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1863) με περιστώο, χτιστό τέμπλο, εγχάρακτο πτηνό και 6 εισόδους έχει καμπάνα φερμένη από την Οδησσό, ενώ έως την δεκαετία του ΄60 διασώζονταν δίπλα του το επισκοπικό μέγαρο. Στον Πενταπλάτανο, ο Άγιος Αθανάσιος, στην θέση παλαιότερου ναού, ανακαινίστηκε από τον μοναχό Αθανάσιο από το προαναφερθέντα οικισμό. Στο Αρχοντικό ο καμένος και ξεχασμένος κοιμητηριακός ναός του Αγίου Αθανασίου, 3κλιττη βασιλική με πρωτοβουλία ενοριτών το 2012 καθαρίστηκε και ο χώρος ευπρεπίστηκε. Στο χωριό Κρώμνη από το 1858 ο Άγιος Νικόλαος με το πυργοειδές καμπαναριό του και την ταμπλαδωτή οροφή και τις αγιογραφίες του Εμμανουήλ Σταματιάδη του Γιαννιτσώτη περιμένει τις φροντίδες μας. Στον Παλιό Μυλότοπο η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής από τα τέλη του 18ου αι. με εμφανή πετρόχτιστη τοιχοποιία, είχε στα δυτικά προσκολλημένο δωμάτιο, ο δε Άγιος Αθανάσιος κοιμητηριακός ναός έχει στην ανατολική κόγχη δανδελωτό γείσο και ανάγλυφα μοτίβα. Η μονή της Παναγίας στην Λάκκα, από το πρώτο μισό του 19ου αι. έχει ξύλινο στηθαίο και τέμπλο με πυργοειδή κωδωνοστάσιο. Στην Παραλίμνη ο κοιμητηριακός ναός του Αγίου Αθανασίου από το 1872 έχει υπερυψωμένο νάρθηκα-γυναικωνίτη, γραπτό διάκοσμο με κοσμική ζωγραφική αποκαταστάθηκε από τον πρώην Δήμο Γιαννιτσών. Στο Ασβεσταριό ο ναός της Ανάληψης, με πρόσφατο χαγιάτι, είχε μέχρι το 1930 καμπαναριό και οι τοίχοι σήμερα είναι καλυμμένοι με τοιχογραφίες, ενώ εντυπωσιάζει το σανιδωτό τέμπλο του. Στην Αγροσυκιά ο Άγιος Αθανάσιος διαθέτει ευρύχωρο γυναικωνίτη με διακοσμικά φυτικά μοτίβα, χαρακτηριστικές δε είναι οι τοιχογραφίες με μετάλλια αγίων. Στο Δυτικό η Αγία Τριάδα με περίτεχνα ανάγλυφα και νάρθηκα-γυναικωνίτη με καφασωτά εντυπωσιάζει με το τέμπλο τεθλασμένης κάτοψης και την κόγχη με τα δαντελωτά γείσα. Στην Ραχώνα ο Άγιος Γεώργιος δέχθηκε πολλές πρόσφατες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις, έχει πλακόστρωτο δάπεδο, ευρύχωρο νάρθηκα, ενώ διέθετε παλιό ξύλινο τέμπλο, που τώρα είναι πέτρινο. Στο Σταυροδρόμι ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, υφίσταται από το 1875, παρουσιάζει εικόνα εγκατάλειψης και είναι η μοναδική 2κλιτη βασιλική. Στο Γυψοχώρι ο κοιμητηριακός ναός του Αγίου Αθανασίου, από το 1857, έχει ταβλαδωτό ταβάνι. Στο Δροσερό ο Άγιος Γεώργιος διαθέτει χαρακτηριστικό τέμπλο σε ρυθμό μπαρόκ-ρικοκό ενώ είχε ξύλινα πατώματα. Στον Άγιο Λουκά ο ομώνυμος ναός δέχθηκε πολλές μεταγενέστερες αισθητικές επεμβάσεις, έχει κόγχη με κολώνες και χτιστό τέμπλο. Στους Γαλατάδες ο Άγιος Αθανάσιος έχει δάπεδο με σύγχρονα μωσαϊκά, νέα σκεπή, τέμπλο με ανάγλυφο σταυρό και περιβάλλεται από απλό χαγιάτι.
Χαρακτηριστικά όλων των ναών που σώζονται, είναι η απλότητα στην κατασκευή και η λιτότητα στο αρχιτεκτονικό σχέδιο. Οι λαϊκοί μάστορες της εποχής εκείνης, ντόπιοι ή προερχόμενοι από άλλες περιοχές, αρκούνται στις ξυλοδεσιές για ενίσχυση της τοιχοποιίας και ως συνδετικό υλικό χρησιμοποιούν το ασβεστοκονίαμα. Οι δουλεμένοι γωνιόλιθοι κρίθηκαν αναγκαίοι όπως και τα λιθανάγλυφα μοτίβα.
Όλα τα παραπάνω έγιναν από ευσεβείς ανθρώπους, πένητες και λιτοδίαιτοι στην καθημερινότητά τους. Ταπεινοί άνθρωποι που από το υστέρημά τους, αλλά με πίστη στο Θεό και μεγάλη υπομονή, βοήθησαν με προσωπική συμμετοχή στο χτίσιμο της εκκλησίας της περιοχής τους. Άφησαν σε εμάς τους μεταγενέστερους, πολύτιμη παρακαταθήκη, μνημεία πολιτισμού και μόχθου, αντικείμενα σεβασμού και έρευνας για όλους μας. Μάλιστα σε μια περιοχή που βασανίστηκε από κατακτητές αυτά τα μνημεία αντικατοπτρίζουν και συμβολίζουν την αναγέννηση της πονεμένης Ρωμιοσύνης.
Λάζαρος Η. Κενανίδης, θεολόγος,
δντής 2ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών, υποψ. διδάκτορας Α.Π.Θ.
Κατηγορία: Ανοιχτο Λαικό Πανεπιστήμιο – Περίοδος 17η 2012-2013