3 Δεκεμβρίου, 2014
Την Δευτέρα 19-3-2012 σε μια εξαιρετική από κάθε άποψη εκδήλωση που οργάνωσε η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών «Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ» στα πλαίσια του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου και σε συνεργασία με την ΔΗ.Κ.Ε.Π.Α. Πέλλας, μίλησε ο Ιωάννης Σειραδάκης καθηγητής του Α.Π.Θ. Το θέμα που αναπτύχθηκε ενώπιον πολυπληθούς ακροατήριου είχε τίτλο: «Αρχαία ελληνική αστρονομία και ο μηχανισμός των Αντικυθήρων».
Η αρχαία ελληνική αστρονομία διαιρείται σε 4 ενότητες: α΄ η προϊστορική αστρονομία πριν τον 8ο αι π.Χ. όπου ξεχωρίζουν οι μορφές του Ορφέα, του Όμηρου και του Ησίοδου. β΄ οι προσωκρατικοί αστρονόμοι από τον 8ο-5ο αι. π.Χ. με τον Θαλή, Αναξίμανδρο, Αναξιμένη και τον Πυθαγόρα. γ΄ οι κλασικοί χρόνοι 5ο-4ο αι.π.Χ. με τον Πλάτωνα, τον Εύδοξο και τον Πυθέα και δ΄ από τον 3ο μέχρι τον 2ο αι. μ.Χ. με τον Αρχιμήδη, τον Ερατοσθένη, τον Απολλώνιο και τον Πτολεμαίο
Οι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι, φυσικοί και φιλόσοφοι είχαν ερμηνεύσει πολλά από τα φαινόμενα που συνέβαιναν γύρω τους. Ο πρώτος που θα μπορούσε να διατυπώσει την θεωρία ότι η Γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο ήταν ο Φιλόλαος, αλλά αυτός που την τεκμηρίωσε επιστημονικά, μέτρησε την απόστασή τους καθώς και την διάμετρο του ήλιου ήταν ο Αρίσταρχος ο Σάμιος υποστηρίζοντας ότι το μικρότερο σώμα περιστρέφεται γύρω από το μεγαλύτερο. Ο Πλάτων διατύπωσε την άποψη ότι ο χρόνος γεννήθηκε από τον Ουρανό, ο Εύδοξος την θεωρία των ομόκεντρων σφαιρών, ενώ ο Πυθέας μίλησε για την μετάπτωση του άξονα της Γης. Ο Ερατοσθένης διευθυντής της Αλεξανδρινής βιβλιοθήκης έψαξε να βρει στην Ασύη (σημ.Ασουάν) ένα βαθύ πηγάδι που μια φορά τον χρόνο εμφανίζει τον ήλιο στον κέντρο του και με βάση την σκιά του ήλιου υπολόγισε την περιφέρεια της Γης: 41000χλμ. Ο δε Πτολεμαίος ήταν υπέρ του γεωκεντρικού συστήματος με το σκεπτικό ότι ο Θεός έβαλε τον άνθρωπο να κατοικήσει στον ωραιότερο πλανήτη.
To έτος 75-68 περίπου π.Χ. μια ρωμαϊκή ολκάς, ένα τύπος καραβιού, με μήκος 30μ. και πλάτος 15-20μ έμφορτο με πολύτιμους ελληνικούς θησαυρούς συλλημένους (από το όνομα του Σύλλα) από τις ονομαστές πόλεις Πέργαμο, Μίλητο, Έφεσο και την Ρόδο και με προορισμό να στολίσει τις επαύλεις των πλουσίων της Ρώμης, βυθίστηκε έξω από το μικρό νησί των Αντικυθήρων και εξώκοιλε στην περιοχή ποταμός.
Στη Μεγάλη Τρίτη 13 Απριλίου του 1900 ένα Συμιακό σπογγαλιευτικό βρέθηκε στην παραπάνω περιοχή. Ο καπετάνιος του καραβιού ζήτησε από τον ναύτη Ηλία Λυκοπόδη να βουτήξει στα βαθιά, για να ψαρέψει μερικά στρείδια, καλαμάρια κ.ά. για το φαγητό τους μιας και ως νηστίσιμα ήταν ό,τι καλύτερο για την πείδο της Σαρακοστής. Χρησιμοποιώντας ένα καινούργιο σκάφανδρο βρέθηκε μπροστά σε μία ευχάριστη έκπληξη. Οι Δωδεκανήσιοι έσπευσαν, μετά χαράς, να κάνουν κοινωνό της ανακάλυψής τους το ελεύθερο ελλαδικό κρατίδιο της εποχής κι όχι το οθωμανικό τουρκικό κράτος στο οποίο ήταν σκλαβωμένοι. Πράγματι, οργανώθηκε μια φιλόδοξη επιχείρηση ενάλιας ανασκαφής που είχε δυστυχώς ως θανάσιμο θύμα τον Γεώργιο Κρητικό και άλλους 2 που έμειναν παράλυτοι από τη νόσο των δυτών. Τα ευρήματα όντως ήταν εντυπωσιακά. και προκάλεσαν αργότερα το παγκόσμιο ενδιαφέρον: το άγαλμα του Έλληνα φιλόσοφου, ο έφηβος των Αντικυθήρων που πιθανότατα παριστάνει τον Περσέα να κρατά το κεφάλι της Μέδουσας ή τον Πάρη με το μήλο, ένα χρωματιστό βάζο κ.ά.
Ανάμεσά τους και ο περίφημος μηχανισμός των Αντικυθήρων που είναι ο πρώτος χρονικά υπολογιστής με οδοντωτούς τροχούς, με γρανάζια δηλαδή. Με αυτόν που λειτουργούσε με θαυμαστή ακρίβεια, υπολόγιζαν την θέση του ήλιου και της σελήνης στον ουρανό, προέβλεπαν τις εκλείψεις των παραπάνω ουράνιων σωμάτων και καθόριζαν την έναρξη των ολυμπιακών αγώνων, υπολογίζοντας τους πάντα με βάση την πανσέληνο του θερινού ηλιοστάσιου. Έτσι έστελναν κήρυκες στις ελληνικές πόλεις του τότε γνωστού κόσμου, να τις προσκαλέσουν στις πολυήμερες τελετές.
Οι λεπτομέρειες του μηχανισμού αφήνουν και στα νεότερα χρόνια άναυδο τον σημερινό επιστήμονα και γενικά τον κάθε ενδιαφερόμενο. Ανάμεσά τους ο Ιωάννης Θεοφανίδης που προσπάθησε να κάνει πιστή αναπαράστασή του, ο Άγγλος Dakin Rrice που έγραψε μια πραγματεία: «Γρανάζια από τους Έλληνες», ο Διονύσιος Κριάρης κ.ά. Η μεγαλύτερη επιστημονική ομάδα σήμερα υπάρχει στο Α.Π.Θ. Αντίγραφά του μηχανισμού υπάρχουν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και στο Τεχνικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Τα 4 αρχικά θραύσματά του αυξήθηκαν με νέες ανακαλύψεις, στο δε 19ο το κείμενο είναι πλέον ευανάγνωστο, ενώ έχουν αποκωδικοποιηθεί τα σύμβολα. Με τον μηχανισμό των Αντικυθήρων υπήρχε η δυνατότητα για κάθε περίοδο 225 μηνών να καθορίζουν με ακρίβεια τις εκλείψεις και τις χρονικές διάρκειές τους.
Μετά από 12 σχεδόν αιώνες κατασκευάστηκε, με παρόμοιο σχέδιο, το περίφημο ρολόι της Πράγας που αποτελεί και αξιοθέατο της πόλης. Στις μέρες μας κατασκευάστηκε ένα νέο πλήρες και πιστό αντίγραφο του μηχανισμού των Αντικυθήρων και θα εκτεθεί σε μια ολοκληρωμένη έκθεση στο αρχαιολογικό μουσείο της Αθήνας που θα ξεκινήσει την λειτουργία της στις 4 Απριλίου του 2012.
Οι πολλές ερωτήσεις που τέθηκαν από το ακροατήριο στον ομιλητή και η παρουσία πολλών νέων ανθρώπων απέδειξε το ενδιαφέρον των κατοίκων της πόλης μας και την σημαίνουσα θέση που έχει η Ι.Λ.Ε. «Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ» στην πολιτιστική και όχι μόνον ζωή της επαρχίας μας.
Λάζαρος Η. Κενανίδης, θεολόγος,
δντής 2ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών, υποψ. διδάκτορας Α.Π.Θ.
Κατηγορία: Ανοιχτο Λαικό Πανεπιστήμιο – Περίοδος 16η 2011-2012