15 Μαρτίου, 2019
Ζεστό και ανοιξιάτικο ήταν το απόγευμα της Δευτέρας 18-3-2019 στην φιλόξενη αίθουσα του Δημοτικού Συμβούλιου στο Δημαρχείο Πέλλας και ενώπιον πολυάριθμου κοινού πραγματοποιήθηκε η 9η εκδήλωση του 2018-19 της 23ης περιόδου του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου Γιαννιτσών που διοργανώνει η Ιστορική και Λαογραφική εταιρεία Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος» σε αγαστή συνεργασία με την ΔΗΚΕΠΑ Πέλλας.
Ετούτη την φορά κεντρικό πρόσωπο ήταν η Αναστασία Χρυσοστόμου, επιτυχημένη επιστήμονας, συνταξιούχος αρχαιολόγος του Υπουργείου Πολιτισμού και μέλος του Διοικητικού Συμβούλιου της Ι.Λ.Ε.Γ. «Ο Φίλιππος» που ανέπτυξε το θέμα: «Γιαννιτσά-Αρχοντικό-Πέλλα-Γιαννιτσά. Το χρονοκύκλωμα του τόπου μας». Με την μακρόχρονη εμπειρία που απέκτησε στον επιστήμη της αρχαιολογίας και την ικανότητά της στον εν λόγω χώρο γοήτευσε και καθήλωσε τους ακροατές γύρω από ένα θέμα που αγγίζει όλους τους κατοίκους της περιοχής και της Μακεδονίας εν γένει.
Όταν ομιλούμε για τα Γιαννιτσά και την Πέλλα αναπόφευκτα έρχεται στο μυαλό μας το εκλεκτότερο τέκνο της Μακεδονίας ο Αλέξανδρος καθώς και ο πατέρας του ο Φίλιππος. Η περιοχή βρίσκεται σε γεωστρατηγικό σημείο καθώς από αυτήν διέρχονται σημαντικοί οδικοί άξονες όπως η ιστορική Εγνατία οδός που συνέδεε την Επίδαμνο (σημερινό Δυρράχιο) και μέσω Γιαννιτσών-Θεσσαλονίκης έφτανε έως την Κωνσταντινούπολη. Η μεγάλη και εύφορη Μακεδονική πεδιάδα ήταν ασφαλής από τα βόρεια καθώς το όρος Πάικο την προστάτευε αποτελεσματικά και η θάλασσα μέχρι τα πρώτα βυζαντινά χρόνια έφτανε έως την Πέλλα, ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της αρχαιότητας και των Ελληνιστικών χρόνων. Η ύπαρξη χαμηλών τύμβων στην περιοχή, τάφων στην περιοχή της (Νέας) Αραβησσού και η ύπαρξη- από τότε ακόμη-ανεπτυγμένης γεωργίας και κτηνοτροφίας με εκτροφή βοειδών, αιγοπροβάτων και χοίρων, μαρτυρεί τον πλούτο και την ευζωία των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής.
Κοντά στο σημερινό χωριό Αρχοντικό η ανακάλυψη νεολιθικών εγκαταστάσεων, τάφων και κτερισμάτων δημιούργησε μιαν διαφορετική εικόνα για την περιοχή. Οι ανθρώπινες εγκαταστάσεις, εργαστήρια κλπ. κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον των ειδικών επιστημόνων, των αρχαιολόγων και προβάλουν εξόχως μια περιοχή που έχει συμβάλλει τα μάλα στην ιστορική έρευνα. Η υπερυψωμένη τούμπα δίπλα στο Αρχοντικό προς τη νότια πλευρά αποκαλύπτει δεκάδες μυστικά και γοητευτικές εικόνες στον ερευνητή. Έχουν έρθει στο φως επίσης πασσαλόπληκτα οικήματα ιδιαίτερης αξίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα κυκλικό μνημείο που έχει ανακαλυφθεί. Έχουν βρεθεί μνημεία όπως ιερό της Αρτέμιδας, του Αλέξανδρου ως Πάνα και του Ηρακλή. Μάλιστα το τελευταίο συνδέεται με το κυνήγι, το οποίο εξόχως θεωρούνταν ως πράξη ανδρείας. Υπολείπεται να ανακαλυφθούν ιερά του Διόνυσου κ.ά. σχετική μνεία για την ύπαρξή τους γίνεται στο έργο «Βάκχες» έργο του Ευριπίδη που μάλιστα παίχθηκε στο αρχαίο θέατρο της Πέλλας.
Η ανακάλυψη υπέρ των 16.000 οστών ζώων δείχνει την μεγάλη παραγωγή κρέατος στην περιοχή, αλλά ταυτοχρόνως αποκαλύπτει και τις συνήθειες των γηγενών να θυσιάζουν διάφορα ζώα σε τελετές λατρείας. Οι εμπορικές συναλλαγές με τις ανταλλαγές ζώων, εμπορευμάτων, αγαθών κ.ά. ήταν πολύ πυκνές. Ο δε Πλούταρχος σημειώνει ότι το λιμάνι της Πέλλας θεωρούνταν πως ένα από τα μεγαλύτερα και πλέον πολυσύχναστα της Ελλάδας.
Εργαλεία κοπής, όπλα κλπ. βρέθηκαν σε αρχαιολογικές ανασκαφές κοντά στο χωριό Αγροσυκιά. ο αρχαιολόγος Παύλος Χρυσοστόμου επιλήφθηκε σε μια σειρά από εργασίες ιδιαίτερης σημασίας, Δίπλα από τον αρχαίο οικισμό στο επονομαζόμενο δυτικό νεκροταφείο είναι πολύ ενδιαφέρον. Στην ευρύτερη περιοχή του Αρχοντικού και Πέλλας αναφέρεται αριθμός 400 αρχαϊκών τάφων, ενώ σε σχετικές έρευνες έχουν αποκαλυφθεί χάλκινες ασπίδες, περικεφαλαίες, αγγεία, κεραμικά, μάσκες κλπ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η παράσταση με τον μύθο της «αρπαγής της Ευρώπης» καθώς και μια Αττική κύλικα με τον μύθο του Θησέα με τον Μινώταυρο. Επίσης με τις σύγχρονες εργασίες διέλευσης του αγωγού φυσικού αέριου ΤΑΠ δίπλα στο σημερινό χωριό Παραλίμνη είδαν το φως ευρήματα που δείχνουν άμαξες 4τροχες που χρησιμοποιούσαν γυναίκες, καθώς και 2τροχες που χρησιμοποιούσαν άνδρες. Φαίνεται ότι ήταν ανεπτυγμένο το εμπόριο καθώς έχουν εντοπιστεί υψηλής ποιότητας αγγεία προερχόμενα από την Κόρινθο και την Αττική.
Η απόφαση του βασιλιά της Μακεδονίας Αρχέλαου να μεταφέρει την πρωτεύουσα του βασιλείου του από τις Αιγές στην Πέλλα (=καρδάρα) μαρτυρεί το υψηλό επίπεδο της πόλης, την σημαίνουσα οικονομική της διάσταση και του κύρους που απολάμβανε ανάμεσα στις υπόλοιπες Μακεδονικές πόλεις. Ο 4ος αιώνας π.Χ. ήταν η χρυσή εποχή της Μακεδονίας με τους βασιλείς Φίλιππο και Αλέξανδρο κυρίως, αλλά και αργότερα στην ελληνιστική περίοδο η Πέλλα υπήρξε το κέντρο του βασιλείου. Ο δε ιστορικός Ξενοφών την αναγνωρίζει ως «μεγίστη των εν Μακεδονία πόλεων».
Στην εποχή μας και μάλιστα από το 1957 και εντεύθεν μια ολόκληρη σειρά από κτήρια, εργαστήρια, ναούς, κατοικίες, λουτρά, τείχη, εξαίσια ψηφιδωτά, συστήματα θέρμανσης κλπ. που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη αποτελούν αφορμή για περισσότερη έρευνα, αλλά εκφράζουν και την κοινή διαπίστωση ότι θα χρειαστεί πάση θυσία να προστατευθούν συστηματικά και να αναδειχθούν αποτελεσματικά.
H περιοχή γνωστή και ως βούναινο, ήταν ιδανική τοποθεσία για εκτροφή βοειδών. Το αναφέρει και ο Ησίοδος στο έργο του «Έργα και Ημέραι» καθώς και προγενέστερα ο Όμηρος. Μετά από παρέλευση αιώνων επέρχονται γεωφυσικές μεταβολές και τα μεγάλα ποτάμια Αξιός, Αλιάκμονας και Εχέδωρος (σημερινός Γαλλικός) μεταφέροντας φερτές ύλες επεκτείνουν την στεριά, περιορίζουν και απομακρύνουν την θάλασσα και μεταβάλουν τον θαλάσσιο κόλπο σε λιμνοθάλασσα και με αυτ’ον τον τρόπο πολύ αργότερα δημιουργείται η περίφημη λίμνη των Γιαννιτσών.
Οι Βοττιαίοι μετακινούνται και κυριαρχούν οι Μακεδόνες. Η μεγάλη πεδιάδα είναι κατάλληλη για γεωργία και κτηνοτροφία. Χρησιμοποιούνται δε πολύ τα σιδερένια όπλα.
Επιπλέον στις ημέρες μας η ανακάλυψη μέρους του αρχαίου λιμένα, καθώς και τμήματος του βασιλικού ανάκτορου προσθέτει νέα στοιχεία στην συγκλονιστική εμπειρία της ανακάλυψης. Σε ετούτο το σημείο σημαντικότατη ήταν η συμβολή της κας Τσιγαρίδα και άλλων ακούραστων και δραστήριων αρχαιολόγων που πρόσφεραν πάρα πολλά στην ανάδειξη, προβολή και αξιοποίηση του αρχαιολογικού πλούτου της περιοχής.
Το δραματικό φυσικό γεγονός του σεισμού που έλαβε χώρα το έτος 100 π.Χ. και οι καταστροφές που ακολούθησαν, άλλαξαν πολύ την εικόνα της περιοχής. Στην πρωτοχριστιανική εποχή που ακολουθεί καθώς και στην βυζαντινή εποχή η Πέλλα εμφανίζεται ως έδρα επισκοπικής. Γύρω στο έτος 1200 εμφανίζεται με το όνομα Ζλανίτσα. Η παλαιοχριστιανική βασιλική, μέρος της οποίας διασώζεται, στην Νέα Πέλλα αποτελεί πολύτιμο εύρημα για την μελέτη της εποχής και την περαιτέρω ανάδειξή της.
Η κατακτητική μανία των Οθωμανών Τούρκων στα μέσα του 14ου αιώνα επέφερε καθεστώς σκλαβιάς σε όλη την Μακεδονία καθώς και στα υπόλοιπα Βαλκάνια. Η επέλαση του Γαζή Εβρενός –αρνησίθρησκου κατά άλλους ερευνητές-έφερε νέα δεδομένα στην ευρύτερη περιοχή. Τεμένη, πτωχοκομεία, λουτρά, καραβάν σαράι κ.ά. κτίζονται. Μια νέα πόλη (Γενιτζέ) δίπλα στην παλαιά (Έσκιτζε) κτίζεται και επήλυδες και εξισλαμισμένοι Έλληνες αυξάνουν τον τοπικό πληθυσμό. Ο βυζαντινός οικισμός στην Παλιά Αγορά της πόλης, δίπλα στην ιστορική Εγνατία Οδό μεταβάλλεται με γοργούς ρυθμούς. Η επιλογή του πολέμαρχου να κατοικήσει στα Γιαννιτσά κι όχι στην κοντινή Θεσσαλονίκη εκφράζει την αντίληψη της ισχυρής διάστασης της ιστορικής σημασίας των Γιαννιτσών και Πέλλας. Μάλιστα δε η θέση της πόλης ανάμεσα στο κάστρο της Πέλλας και στο Παλαιόκαστρο δίπλα στην σημερινή (Νέα) Αραβησσό, θεωρείται ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας.
Εν τω μεταξύ οι Οθωμανοί Τούρκοι γκρεμίζουν τα αρχαία ανάκτορα της Πέλλας και με τα οικοδομικά υλικά που προκύπτουν, κτίζουν δικά τους μνημεία στα Γιαννιτσά.
Με τον Α΄ βαλκανικό πόλεμο του 1912 η πόλη και η περιοχή της Μακεδονίας με την γνωστή και ιδιαιτέρως σκληρή μάχη των Γιαννιτσών (19/20-10-1912) απελευθερώνεται από τον δουλεία των Τούρκων και έκτοτε αναπνέει ελεύθερα. Νέα ζητήματα δημιουργούνται και οφείλουν να διευθετούν όταν πριν αλλά και μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 εισρέουν στην επαρχία των Γιαννιτσών Έλληνες πρόσφυγες καταγόμενοι από Μικρά Ασία, Πόντο και Ανατολική Θράκη και ακολούθως από την Ανατολική Ρωμυλία, από όπου ξεριζώθηκαν βιαίως.
Το έργο της αρχαιολόγου κας Μαρίας Ακαμάτη καθώς και άλλων προσωπικοτήτων από τον σχετικό χώρο αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη για όλους. Το νέο αρχαιολογικό μουσείο στην Πέλλα, που ολοκληρώθηκε σχετικά πρόσφατα, αποτελεί αρχιτεκτονικό και ιστορικό κόσμημα, καθώς οι πλούσιοι αρχαιολογικοί θησαυροί που εκτίθενται στις προθήκες του και στους άφθονους χώρους τους προσελκύουν πολύν κόσμο και φυσικά ελκύουν την αρχαιολογική επιστημονική κοινότητα, κατοχυρώνοντας ακόμη περισσότερο την ελληνικότητα της Μακεδονίας.
Σε όλη αυτή τη μεγάλη αρχαιολογική και ιστορική περιπέτεια της περιοχής καλούνται όλοι και όλες να συνεισφέρουν ό,τι καλύτερο μπορούν και διαθέτουν. Μηνύματα, εμπειρίες και εικόνες οφείλουν να αναπαραχθούν και να βοηθήσουν ακόμη περισσότερο όσους πραγματικά ενδιαφέρονται για αυτό τον ευλογημένο τόπο. Ο καθένας και η καθεμία από τους πολίτες της περιοχής μας θα μπορούσε να γίνει πρεσβευτής του πολιτιστικού πλούτου της περιοχής και της ελληνικότητας της Μακεδονίας.
Μετά το πέρας της ομιλίας τον λόγο ανέλαβε ο πρόεδρος της Ι.Λ.Ε.Γ. «Ο Φίλιππος» Κωνσταντίνος Κάμτσης που ευχαρίστησε την άξια συνεργάτιδα και πρόβαλε το πολυσχιδές έργο της. Την όλη εκδήλωση συντόνισε και παρουσίασε ο Λάζαρος Κενανίδης υπεύθυνος του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου Γιαννιτσών.
Ακολούθησε σειρά ερωτήσεων από τους παρόντες ακροατές, που απαντήθηκαν από την εισηγήτρια. Παράλληλα δε η όλη η εικόνα ήταν εκδηλωτική του ενδιαφέροντος και της ευαισθησίας που χαρακτηρίζουν τέτοιες αξιόλογες εκδηλώσεις και δράσεις και ειδικά όταν αναφέρονται σε θέματα σχετικά με την περιοχή μας.
Λάζαρος Η. Κενανίδης θεολόγος, διδάκτορας Α.Π.Θ.
μέλος του Δ.Σ. της Ι.Λ.Ε.Γ. «Ο Φίλιππος»
δ/ντής του 2ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών «Κύριλλος και Μεθόδιος»
Κατηγορία: Ανοιχτό λαϊκό Πανεπιστήμιο - Περίοδος 23η 2018-2019 • Ιστορικά - Αρχαία Μακεδονία